Andre- Marie Ampere

Born 20 January 1775
Parish of St. Nizier, Lyon,France
Died 10 June 1836 (aged 61)
Marseille, France
Residence France
Nationality French
Fields Physics
Institutions Bourg-en-Bresse
École Polytechnique
Known for Ampere's Law
အင္ဒရီး မယ္ရီ အမ္ပီယာ(၁၇၇၅-၁၈၃၆) ဆိုတာကေတာ့ ၁၉ရာစုရဲ႕ ျပင္သစ္ သိပံၸ ပညာရွင္ တစ္ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ကို လိုင္ယြန္ျမိဳ႕ရဲ႕ အနီးအနားက Polemieux မွာ ေမြးဖြားခဲ႕ပါတယ္။ Ampere ဆိုတာကေတာ့ electric current ရဲ႕ ယူနစ္ တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ကို ဂုဏ္ျပဳျပီးေတာ့ ေခၚဆို ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အင္ဒရီး မယ္ရီ အမ္ပီယာ ကေတာ့ လွ်ပ္စစ္ နဲ႕ သံလိုက္ တို႕ရဲ႕ ၾကားမွာရွိတဲ့ ဆက္သြယ္ ခ်က္ကို စူးစမ္းရွာေဖြခဲ့တဲ့ ျပင္သစ္သိပံၸ ပညာရွင္ တစ္ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္။ သူကေတာ့ ၁၈၂၀ ခုႏွစ္ မွာ principle of electromagnetic reaction (magnetic field တစ္ခုforce သက္ေရာက္လိုက္ တာနဲ႕ electrical current ျဖတ္သန္းစီးဆင္း) ကို ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။ သူကေတာ့ electrodynamic theory နဲ႕ လွ်ပ္စစ္ နဲ႕ သံလိုက္ တို႕ရဲ႕ဆက္သြယ္ခ်က္ ကို (Collection of Observations on Electrodynamics, 1822) နဲ႕ (Theory of Electrodynamics Phenomena ,1826) စာအုပ္ ေတြမွာ ပံုႏွိပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။
အမ္ပီယာကို ၁၇၇၅ ဇန္န၀ါရီလ ၂၀ ရက္ေန႕မွာ လိုင္ယြန္ ျမိဳ႕မွာေမြးဖြားခဲ့ပါတယ္။ ၁၈၃၆ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၁၀ ရက္ေန႕မွာ ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။ အမ္ပီယာရဲ႕ ကေလးဘ၀ နဲ႕ ဆယ္ေက်ာ္သက္ အရြယ္အထိ သူ႕ရဲ႕ မိသားစုနဲ႕ အတူ လိုင္ယြန္ျမိဳ႕ရဲ႕ အနီးအနားက Poleymieux-au- Mont-d'Or မွာေနထုိင္ ခဲ႕ ပါတယ္။ သူ႕အေဖက သူကို လက္တင္ ဘာသာကို စတင္ သင္ၾကား ေပးခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕တိထြင္မႈေတြ မစတင္ခင္ထိေတာ့ သူရဲ႕ အထံုပါရမီနဲ႕ စိတ္၀င္စားတဲ့ သခ်ၤာဘာသာ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္လည္းဘဲ အမ္ပီယာက သူ႕ရဲ႕ လက္တင္ဘာသာ ကို ျပန္လည္ စတင္ခဲ့ပါတယ္။သူ႕ရဲ႕ ဆရာေတြကေတာ့ ဆီြဇာလန္ သိပံၸပညာရွင္ ႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္တဲ့ Euler နဲ႕ Bernoulli ျဖစ္လာပါတယ္။
ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ အမ္ပီယာ ၁၈ႏွစ္မွာ mathematics န႕ဲ science ကို ကၽြမ္းက်င္ပိုင္ႏိုင္ လာပါတယ္။ သို႕ေသာ္ ေနာက္မွာေတာ့ သူက history, travels, poetry, philosophy နဲ႕ natural sciences ေတြကို ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ျပင္သစ္ ေတာ္လွန္ေရး ကာလမွာ ေတာ့ အမ္ပီယာရဲ႕ အေဖက သူ႕ကို လိုင္ယြန္က စိတ္ခ်ရတဲ့အတြက္ ေျပာင္းေနဖို႕ ေျပာလာပါတယ္။သို႕ေသာ္ျငားလည္း သူ႕အေဖ ကေတာ့ ျပင္သစ္ ေတာ္လွန္ေရး အျပီးမွာေတာ့ ဖမ္းဆီး ကြပ္မ်က္ ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒါနဲ႕ပါတ္သက္ ျပီးေတာ့ အမ္ပီယာ စိတ္ထိခိုက္ ခဲ့ရပါတယ္။
၁၇၉၆မွာ Julie Carron နဲ႕ေတြ႕ခဲ့ျပီးေတာ့ ၁၇၉၉ မွာလက္ထပ္ခဲ့ပါတယ္။၁၇၉၆ ခန္႕မွာ သူက လိုင္ယြန္ရဲ႕ mathematics, chemisty နဲ႕ languages ဌာနေတြမွာ လုပ္ကိုင္ခဲ႕ ပါတယ္။ ၁၈၀၁ မွာ သူ physics နဲ႕chemistry ဌာန ရဲ႕ professor အျဖစ္ ဘိ္ုေဒါ့ ကုိေျပာင္းလာခဲ့ပါတယ္။၁၈၀၃ ခုႏွစ္မွာ သူ႕မိိန္းမဆံုးသြားလို အမ္ပီယာ ဒုကၡ ေရာက္ခဲ့ ရပါတယ္။သူအနားယုူခဲ့တယ္။သို႕ေသာ္ သူ လိုင္ယြန္ တကၠသိုလ္မွာ အၾကံေပး အျဖစ္ ၁၈၀၄ ခုႏွစ္မွာ လုပ္ခဲ့ပါတယ္။
Jean Baptiste Joseph Delambre'sရဲ႕ ေထာက္ခံခ်က္အရ လိုင္ယြန္မွာ ခန္႕အပ္ခံရပါတယ္။ ၁၈၀၅ ေနာက္မွာ ပဲရစ္ရဲ႕ polytechnic ေက်ာင္းမွာ အေရးသိပ္မပါတဲ႕ ေနရာတစ္ ခုကိုရခဲ့တယ္။ ၁၈၀၉ခုႏွစ္ မွာ သခ်ၤာဌာနရဲ႕ professor ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။အဲမွာ သူက scientific research ေတြကို မေလ်ာ့ေသာ ဇြဲ၊လံု႕လ ၊ ၀ိရီယ ေတြနဲ႕ ေလ့လာလိုက္စားခဲ့တယ္။ ၁၈၁၄ ခုနွစ္မွာေတာ့ တကၠသုိလ္ ရဲ႕ အဖြဲ႕၀င္ အျဖစ္ခန္႕အပ္ခံရပါတယ္။
Electromagnetic လို႕ေခၚတဲ့ electricity နဲ႕ magnetism ၾကားမွာရွိတဲ႕ ဆက္သြယ္ခ်က္ ကိုျပသခဲ့ပါတယ္။၁၈၂၀ စက္တင္ဘာလ ၁၁ရက္ေန႕မွာ H. C. Ørsted's ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ႕တဲ့ voltic current ေၾကာင့္ action ျဖစ္ေစတဲ႕ magnetic needle အေၾကာင္းကိုၾကားခဲ့ရပါတယ္။တစ္ပါတ္ အၾကာ စက္တင္ဘာလ ၁၈ရက္ေန႕မွာေတာ့ ထူးျခားတဲ့အေဘာတရားေတြ နဲ႕ ျပီးျပည္႕စံု တဲ့ စာတမ္းတစ္ေစာင္ကို တင္သြင္းခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ့ ေန႕မွာဘဲ parallel ျဖစ္ေနတဲ့ conductors ႏွစ္ေခ်ာင္းမွာ လွ်ပ္စစ္ျဖတ္သန္းစီးဆင္း သြားတဲ့အခါမွာေတာ့ direction တူေနမယ္ဆိုရင္ေတာ့ သူတို႕ဟာ တစ္ခုနဲ႕ တစ္ခု ဆြဲငင္ ၾကျပီးေတာ့ direction မတူတဲ့ အခါမွာေတာ့ တစ္ခုနဲ႕တစ္ခုဟာ တြန္းကန္ၾကတယ္ဆိုတာ ကို ျပသခဲ့ပါတယ္။
Electromagnetism နယ္ပယ္ဟာ အမ္ပီယာေၾကာင့္ ျပန္႕ပြား လာခဲ့ပါတယ္။mathematical theory ေတြဟာတိုးတက္လာခဲ့တယ္။ဒါေတြသာမက သူေလ့လာထားတဲ့ electromagnetic phenomena န႕ဲ ေနာက္ထပ္ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ အသစ္ေတြကိုလည္း ေဟာကိန္း ထုတ္ခဲ့တယ္။ ၁၈၂၈ ခုႏွစ္ မွာေတာ့ ဆီြဒင္ သိပၸံအကယ္ဒမီ ရဲ႕ ႏိုင္ငံျခားသား အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ ေရြးေကာက္ ျခင္းကိုခံခဲ႕ရတယ္။
၁၈၃၆ခုႏွစ္မွာ အမ္ပီယာ က မာေဆး မွာေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ကို ပဲရစ္ရဲ႕ Cimetière de Montmartre မွာ ေျမျမဳလ္ သျဂၤိဳဟ္ ခဲ့ပါတယ္။သူ႕ကို ဂ်ာနယ္ ေတြက သူဟာ ရိုးသားတယ္၊အျပစ္ကင္းစင္တယ္၊ သနားၾကင္နာတတ္တယ္လို႕ ေရးသားေဖာ္ျပၾကပါတယ္။